Hz. Mevlânâ (ks) Ney Üfledi mi veya Herhangi Bir Saz Âleti Çaldı mı?

 

Ciddi bir araştırmaya dayanmaksızın, gûya Hz. Mevlânâ’nın Müslümanlığını savunma düşüncesiyle, medyada onun hakkında “Ney çalmamıştır, dönmemiştir, def, dümbelek de çalmamıştır”[1] diye âmiyâne sözler sarfedenler vardır.

Evet, Hz. Mevlânâ’nın ney üflediğine dair herhangi bir kayıt yoktur, fakat rebâb çaldığı, semâ' yaptığı kaynaklarda açıkça belirtilmektedir.

Biz bu makalede sadece, Hz. Mevlânâ’nın saz âletleriyle olan münasebetini inceleyeceğiz.

Bizzat Hz. Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr’inde rebâb çaldığını ifade etmiştir:[2]

“Kadıya bir hâl gelir de semâ’ etmek isterse, bir güzelce rebâb çalarım ona. Tatlı bir halde semâya sokarım onu. Rebâbımın sesinden Akıncı* da dirilir, mezarından başını çıkarır, kalkıp oynamaya koyulur, aferin der, beğenir beni.”[3]

“Şu rebâbın her damarında, her telinde yeni bir feryat var, yeni bir ses; hem de nerde çalıyorum, gönül duysun, anlasın diye. Yanlışlıkla çaldığımı sanmayın diye onun her feryadının gönlünü bir başka tatla yoğurmuşum ben.”[4]

Mevlânâ (ks) bir rubâîsinde ise şöyle demektedir:

“Gül diksem, sensiz diken çıkar.

Tavus yumurtasını kuluçkaya koysam, yılan çıkar.

Rebâbı çalmak, inletmek için elime alsam, teli kopar.

Sekiz cennete varsam, sensiz orası bana cehennem kesilir.”[5]

Hz. Mevlânâ, yalnızca rebâb çalmakla kalmamış, aynı zamanda bu sazın yapısında da değişiklik yapmıştır. Rebâbın ses kutusu olan tekne kısmı, önceleri Araplarca dört köşeli olarak ağaçtan oyularak yapılırdı. Mevlânâ (ks) bunun altı köşeli olarak yapılmasını emretmiştir.[6]

Dîvân-ı Kebîr’de Mevlânâ, oğlu Sultan Veled’in de rebâb çaldığını ifade etmiştir.[7]

Mevlevi şeyhlerinden Mithat Baharî Beytur, Hz. Mevlânâ hakkında “Menakıb kitaplarının bildirdiğine göre nazarî ve amelî olarak musıkî fennine de hakkıyla vâkıftı. Rebâb ve tanbur çalardı. Hatta şöyle bir çalmak değil, tamamıyla sazına hâkimdi. Oğlu Sultan Veled’in de rebâb çaldığını menâkıb kitapları bildiriyor” demiştir.[8]

Abdülbaki Gölpınarlı’nın Mevlânâ Celaleddin adlı kitabına kaydettiğine göre, Hz. Mevlânâ rebâb dinlemeyi çok severdi. Hem kendisi hem de oğlu Sultan Veled rebâb çalmayı bllirlerdi.[9] Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik kitabına da şunları kaydetmiştir: “Mevlânâ’nın ve Sultan Veled’in rebâb çaldıklarını, Ulu Ârif Çelebi’nin de müzikle ilgisi olduğunu evvelce görmüştük. Semâın ayrılmaz bir rüknü olan müzik, böylece Mevlânâ zamanından beri Mevlevîliğin esas unsurlarından biridir. Mevlânâ zamanında semâ esnasında bilhassa rebâb çalınmadadır ve rebâb, Mevlevîlerin âdeta mukaddes bir müzik âletidir. Maamafih ney de vardır.”[10]

Mehmet Nuri Uygun, “Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’nin Eserlerinde ve Tasavvuf Anlayışında Rebap” konulu makalesinde şöyle demektedir: “XIII. yüzyılda dergâhlarda çenk, şeştar ve rebap gibi sazlar çalınmakta idi. Mevlânâ da diğer mürşitler gibi sözlü anlatımı nağmelerle süslemekte idi. Eserlerinde birçok sazı överken, özellikle rebabı kendi de çalmış ve ona önem vermiştir.”[11]

---

Yorumlar - Yorum Yaz

---